Julien Courcier Cortegoso

Dende hai máis dun século ーsegundo din os máis vellos, que á súa vez o escoitaron dos seus avós e estes dos seusー, existe en San Lourenzo un fenómeno tan inexplicable como fermoso: tódalas noites de San Xoán, a vila enteira tolea. Iso si, estamos a falar dunha tolemia amable, festiva, un case diría máxica.
 

Son moitos os escépticos que falan de superstición, outros sinalan como culpables aos licores mesturados sen tino. Mais quen verdadeiramente estudou o asunto con rigor foi a doutora Calvo, botánica, médica e investigadora de carácter tan inflexible coma o granito que hai nos penedos do Sino. Para ela o asunto comezaba xa coas primeiras floracións. Momento no que, sen aviso ningún, toda a rapazada comezaba a sentirse nerviosa. Non durmían, rifaban, reconciliábanse espontaneamente e os rapaces máis grandes ーalgúns adultos moi novosー deixábanse levar por unha paixón e unha quentura sen precedentes. O motivo debía se-lo pole. A doutora sostiña que se trataba dunha “euforia endóxena desencadeada por partículas silvestres en suspensión”. Pero ata para ela aquel non era motivo dabondo para explica-la tolemia da noite de San Xoán. Non sería ata xuño de 1882 cando lograse completa-la súa teoría.

Foi daquela que escribiu sobre algo que, segundo ela, explicaba o que ninguén máis vía: pois hai cousas que non aparecen nos mapas, que non se estudan nos colexios nin se explican nos sermóns da igrexa. Cousas coma a Flor de San Xoán, por exemplo. Non é que sexa invisible, que non: é unha margarida azul, delicada, de pétalos pequenos e cun pole máis potente ca o viño novo do Rueiro. Medra só nos montes da contorna, agochada entre xestas e silvas, e ten a peculiaridade de aparecer sempre a comezos de xuño, coma se quixese adiantarse ao lume, e de desaparecer esa mesma noite sen deixar rastro. 

A doutora observou que o mesmo efecto que producían as primeiras floracións nos máis novos, atinxía os adultos coa chegada da flor. Así, a noite na que maior era a presencia no aire da flor, era a noite de maior euforia na vila. A doutora escribiría no verán posterior ao seu descubrimento que “non hai forza moral ou social que resista o pole da Flor de San Xoán. En San Lourenzo, esa noite, todo se disolve: o medo, a rabia, os prexuízos e mesmo a vergoña”.

Agora ben, por moitas noites de San Xoán que vivise San Lourenzo, ningunha ーe digo ningunhaー foi tan tola, tan intensa e tan inesquecible coma a de 1925. A vila non sería a que é se non chegase a ser polos acontecementos desa noite.

Todo comezou ao mediodía. Paquiño, o fillo pequeno dos Xaráns, andaba xogando entre as vacas dos Lousame, recollendo flores e correndo cos tenreiros. As súas mans pequenas, sempre tisnadas de terra, pelexaban entre os toxos e os carrizos para atopa-las flores máis fermosas: el non o sabía pero estaba a facer un ramo de flores de San Xoán. Cando xa non lle cabían máis flores no puño, saíu correndo monte abaixo, descalzo e rindo, como só fan os pequerrechos aos que a vida aínda non lles pesa.

Foi de casa en casa, de rúa en rúa, repartindo as flores cun entusiasmo contaxioso. As mozas, sorprendidas ao principio, aceptaban os agasallos cun sorriso. Unha delas era Tania, que andaba camiño da praza coa súa cuadrilla. Paquiño, sen dicir palabra, ofreceulle aquela margarida azul cun fío de herba trenzada arredor do talo. Ela colleuna, cheirouna con curiosidade e… nese mesmo intre pasou por alí Artur, o mozo que levaba anos tras ela e que Tania non podía ver diante.

Ela sempre dixera que o aborrecía: que era un pesado, un falabarato, un parvo sen remedio. Mais ao velo pasar esa mañá, cunha camisa branca medio aberta e os cabelos revoltos, algo rebentou dentro dela coma un foguete das festas. Sentiu un latexo no peito que non soubo nomear, púxose vermella coma unha papoula e botou a correr sen dicir palabra, baixo as gargalladas das súas amigas, que xa notaran que algo non cadraba.

O mesmo pasou co resto das mozas que Paquiño agasallou. As que tiñan mozo foron na súa busca coma quen vai apagar un lume. As que non, quedaban de pé, sorrindo para o aire, ou caían fulminadas por un desexo novo, tan inesperado como inevitable. Unha forza invisible parecía estar tecendo novos fíos sen pedir nin perdón nin permiso.

Mentres tanto, Obrón, o vello patriarca dos Carballa, empurraba co seu carro as barricas de licor que el mesmo destilara. Na praza, os máis novos apilaban leña para a fogueira e unhas mulleres remexían, nunha pota inmensa, o cacho comunal: fiúncho, estalotes, artemisa, macela, malva, hortelá e algún segredo que só coñecían as máis vellas.

Pouco antes do serán, cando o sol empezaba a tinguir de ouro os tellados de pizarra negra, os primeiros efectos xa eran evidentes. Manolo Picallo, que levaba décadas sen falarse con Antonio Calvos por mor dos marcos das súas leiras, brindaba con el, brazo sobre ombreiro, coma se fosen irmáns. Os mozos e mozas corrían e bailaban coma posesos, saltando e cantando por entre os bancos da igrexa e as fontes, sen mesura de ningún tipo. Os cans ladraban sen saber por que, os paxaros non calaban co seu rechouchío e mesmo as campás da ermida soaron tres veces, sen que man ningunha as chegara tocar.

Comezaba a xestarse a tolemia.

Para a medianoite, San Lourenzo enteiro era unha ringleira de corpos danzantes, gargalladas febrís e cuncas sen fondo. Obrón, o vello patriarca dos Carballa, tiña as mans suadas de tanto servir. De cando en vez, sentaba un anaco na súa cadeira de madeira, limpaba a caluga cun pano e murmuraba:

—Isto é coma ver medra-lo lume por entre o viño...

Ninguén quedaba sen proba-lo seu licorca, feito con cascas de laranxa e algunha outra herba. Outros pedían do seu xastré que posuía un verde fulgurante coma o do raio que só algúns mariñeiros ven. Pero os máis ousados ían directo ao que chamaban "a pota máxica do vello”, un pote misterioso onde Obrón mesturaba canto lle viña en gana: raíces, herbas, flores, café e un pouco da súa alma.

Foi pouco despois das doce cando apareceu ela.

Ninguén a vira chegar, pero de súpeto alí estaba, sentada xunto á fogueira coma quen leva séculos agardando. Tiña un vestido feito de flores azuis e brancas, que brillaban dunha forma misteriosa baixo a luz do luar. O cabelo, tan longo que lle chegaba aos xeonllos, parecía estar trenzado con fíos de herba fresca. Ninguén preguntou quen era. Naquel delirio compartido, a súa presenza era natural, coma o vento ou a música. Só as vellas da vila fixeron o sinal da cruz coas mans na faldriqueira.

—Veu a moura —dixo unha delas—. Baixou dende o cumio do Sino.

A moura ergueuse en silencio, colleu un saquiño de liño e, sen mediar palabra, baleirouno sobre o lume. Un pole azul e espeso ergueuse das lapas coma un alento sagrado. As chamas, de súpeto, viraron de cor nun instante e toda a praza quedou baixo unha luz azulada, coma nun soño.
Sete veces saltaron os mozos e mozas de San Lourenzo sobre aquela fogueira encantada. Sete saltos, coma sete desexos ou sete portas que se abrían. E despois, sen máis palabra que os latexos tolos daqueles novos corazóns, colléronse das mans e fuxiron en parellas cara á fraga. Unha forza primitiva e inexorable guiábaos con forza ata as profundidades do monte.

Artur, que viña seguindo a Tania coa docilidade dun can novo, colleuna pola man case sen decatarse. Ela non opuxo resistencia, pero cando chegaron a un recanto detrás da ermida, virou cara a el e comezou a berrarlle furiosa:

—Parvo, parvo de todo! Estás tolo? A quen lle dis que me queres? Eu a ti non te aturo! Sempre fuches un babeco! Lacazán! Parvo que es parvo de todo! Aburrido! Es un… un…

E antes de rematar a frase, tirouse enriba del coma o lóstrego que cae no medio dunha treboada. Comezou a bicalo cunha fame que nin ela entendía, mentres el, apampado, pensaba se fora morto ou bendito.

Mentres tanto, na praza, o mundo esquecía o mundo.

As vellas recuperaron o andar lixeiro da mocidade. A súa apariencia volveu ser a de trinta anos atrás. Os seus ollos enchéronse de lume e os seus beizos recuperaron a cor. Sen complexos nin memoria, colleron en brazos aos seus maridos —as viúvas aos primeiros homes que se lles puxeron diante— e arrastráronos baixo as viñas, onde lles arrincaron a roupa ata deixalos completamente espidos.

Os matrimonios, afogados en promesas vellas, esquecían xuntos e por separado. A fidelidade esvaeceuse coma a néboa nos penedos. Aquela noite ninguén pertencía a ninguén, porque todos pertencían á noite de San Xoán.

A carón da fogueira, Obrón e Paquiño estaban recostados, o vello cunha botella da súa reserva máis antiga, o raparigo cunha botella de leite con mel. Xogaban ás cartas, brindaban e rían coma se fosen dous vellos camaradas.

—E ti de que te ris tanto, Paquiño?

—Dun soño que tiven hai un anaco... que era mañá e ninguén quería que fose.

Polas corredoiras da fraga de Nuvia, Serafín Cernada camiñaba con Olalla Montes do brazo. Levaran consigo unha botella especial, envurullada nun pano verde. Era unha mestura de herbas que, segundo Obrón, era "a raíz do amor verdadeiro". Bateron coas costas nun carballo antigo e o mundo desapareceu para eles. Foi daquela, nese intre que non marcaba ningún reloxo, cando comezou a nacer Alsira Cernada, filla daquel delirio colectivo e daquela eterna noite.

Pouco antes do amencer, San Lourenzo durmía enteiro, coma un animal canso tralo seu último brinco. Nas corredoiras e na fraga, no chan das eiras, nas camas desfeitas e mesmo no tellado da igrexa —onde un mozo e unha moza durmían abrazados coma anxos extraviados—, os corpos repousaban baixo o pano morno da noite que marchaba.

As chamas da fogueira, xa cansas de tanto danzar, xa eran pouco máis que brasas e cinza. A luz do lume confundíase cos primeiros raios de sol, que comezaban a tinguir o ceo dunha cor rosada.

O pole azul xa desaparecera do aire, mais algo del quedaba nos beizos e nas lembranzas.

Un a un, algúns comezaron a espertar. Non houbo sobresaltos nin arrepentimentos. As caras amosaban un sorriso manso, unha tranquilidade fonda, coma quen sabe que viviu algo que non se pode nomear sen desvalorizalo. Non había vergoña. Non había rabia. Non quedaban prexuízos. 

Na praza, Manolo Picallo e Antonio Calvos ergueron os lombos con dificultade. Botaron un grolo seco de licor que quedara nunha cunca esquecida e miráronse, sen moita gana de falar. Estreitáronse as mans en silencio coma quen asina unha paz pequena. Xa nunca máis volverían discutir polos marcos das súas leiras.

As primeiras parellas de mozos e mozas comezaron a saír da fraga, coas roupas torcidas, os zapatos na man e os cabelos totalmente despeiteados. Mirábanse uns a outros sen palabras, coa complicidade dos que foron protagonistas dun segredo común. Algunhas vellas sorrían dende os bancos da igrexa, quitando coidadosamente as últimas flores do cabelo. Outras durmían apoiadas nos seus homes —ou nos homes doutros tempos—.

Aínda quedaban dúas figuras, deitadas xunto ás brasas que se apagaban, Obrón e Paquiño, que non parecían durmir nin estar espertos. O vello mantiña a man sobre o peito e o neno tiña os ollos fixos no ceo, onde as últimas estrelas se diluían nos primeiros reflexos do día.

Entón, Paquiño rompeu o silencio cun murmurio, coma quen recita algo que xa escoitou antes e por fin entende:

ーSeñor, non é a noite máis breve ca un soño?