Co gallo do Día das Letras Galegas, dende Petapau queremos rendir a nosa particular homenaxe ás protagonistas deste ano. Si, en plural e en feminino: as cantareiras como transmisoras da poesía popular oral.

Por segunda vez na historia deste certame, este adícase a unha comunidade (en 1998 homenaxeáronse aos trobadores da ría de Vigo e á poesía medieval), formada nesta ocasión por milleiros de mulleres anónimas. O recoñecemento oficial por parte da Real Academia Galega céntrase en seis mulleres: Adolfina e Rosa Casás Rama (Cerceda), Eva Castiñeira Santos (Muxía), Manuela Lema, Teresa García Prieto e Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda (Mens, Malpica); aínda que ben podemos aludir a elas como as representantes dunha ampla lista de mulleres que, acompañadas dos seus instrumentos na maioría dos casos, constitúen a columna vertebral do cancioneiro popular galego.

Suxeito pasivo de transmisión da nosa lingua, festas, romarías e diversas xuntazas constitúen dende fai moito o nexo de unión das súas letras, que non son soamente unha forma de expresión propia da nosa xente, senón que representan intrinsecamente a cultura dun país: o noso. Relegadas principalmente ao ámbito rural, estas creadoras encargábanse de transmitir de xeración en xeración letras populares que falan do seu modo de vida e da súa maneira de relacionarse co seu núcleo máis ou menos inmediato e coa súa contorna.

O feito de que a academia adique este día á voz popular, non individual e anónima é reivindicativo en si mesmo. As mulleres de todos os pobos desempeñaron un rol fundamental na salvagarda, transferencia e práctica da música de tradición oral. Hai que ter en conta que a gran maioría da música realizada non está escrita, senón que reside no dominio popular que o difunde ao longo dos anos a través da oralidade.

Nesta ocasión realizaremos un breve percorrido por pezas pictóricas nas que estas cantareiras foron representadas ao longo da nosa historia máis recente.

Coa chegada do Romanticismo o foco ponse no popular, converténdose a indumentaria, obxectos cotiáns e demáis accesorios no centro das representacións gráficas. Na segunda metade do s. XIX, ao igual que ocorre na pintura española, dáse en Galiza unha clara preferencia polo costumismo, que busca escenificar a imaxe prototípica do galego e a súa contorna, e que á súa vez se ve reforzada polo tratado na literatura do momento co Rexurdimento.

O primeiro exemplo que destacamos é A saída da misa nunha aldea das proximidades de Santiago de Galicia (1862) de Dionisio Fierros Álvarez. Este autor, de orixe asturiano, pasou varios anos da súa vida artística na Galiza, adicándose a retratar á xente das aldeas co obxectivo de inmortalizar as súas costumes e tradicións, tales como as romarías. Nesta peza obsérvanse varios músicos, entre os que destacan gaiteiros, e un home ao fondo axitando unha pandeireta, instrumento tradicionalmente asociado ao canto. Con todo, a representación musical aquí reside aínda no colectivo masculino.